«The earth without art is just eh». Du har sikkert sett den der i nyhende- eller biletstraumen din: Sirleg oppstilte bokstavar mot ein like sirleg tillaga bakgrunn, i ørten versjonar. Kan henda nikkar du samtykkande og ettertrykkeleg. Eller du tenkjer «Fiffig, men for noko tull. Kunst. Det er det som er eh».
Med ujamne mellomrom dukkar det opp nokre indignerte stemmer i ein eller annan pressekanal og spør kva me skal med all denne sære kunsten som ikkje kan hengja på ein vegg og vera vakker, og kvifor driv no det offentlege og stør den – med skattebetalarane sine pengar? Performancekunst, scenekunst, installasjonskunst, videokunst og så bortetter… Det var då svært kor mykje det er som skal kallast kunst. Det er freistande å dela oss menneske opp i to grupper; ein slags motpolar, der den eine gruppa likar kunst for kunstens del og går for dei djupe analysane, medan den andre gruppa er mest oppteken av om måleriet passar til sofaen. Men så enkelt er det då ikkje. Eg dykkar gjerne inn i analyserande tilstand, i den klassiske grunnande posituren med tommel og peikefinger støttande om haka og eit mysande blikk, medan eg tek eit steg attende og legg hovudet bittelitt på skakke… Men: Eg synest òg det er stas om kunsten eg skaffar meg har fargar og form som eg likar, og at den tilfører ein heilskap, eller eit brot, i interiøret heime hjå meg.
Kva skal me med kunst, då? Kva ER kunst? Det er det evige spørsmålet. Og det er viktig at me snakkar om det – kva me vil med kunsten, og kva kunst er for oss. Eg kvir meg nesten for å prøva å svara. Som om eg har svara. Det er ikkje sikkert mine svar funkar for deg. Det finst heldigvis fleire svar på spørsmålet. Slik som god kunst opnar for tolking. Dei fleste kunstmuseum har mange ulike pedagogiske opplegg for born og ungdom, med refleksjon, interaksjon og skaping av eigne uttrykk. Medan me vaksne ofte vert gåande rundt i store grupper på ei omvising. Kva tid snakkar me ilag om det me ser? Me er gode på å ta stilling til om kunsten er «bra». Eg spør: Kan me heller starta med å kjenna etter om kunsten treffer oss? Kanskje me greier å formulera noko om korleis den treffer oss?
Okei, er du klar? Her kjem mine svar på kvifor kunst er så bra å ha: Kunst er historieforteljing, forsking i det å vera menneske, forsøk på å forstå verda, hjelpa verda framover, skapa forståing, røska opp i etablerte oppfatningar, skapa rom, endra rom, setja lys på detaljar me treng hjelp til å sjå, opna opp for dialog, setja ned tempoet, skru opp tempoet, skapa undring, vekkja ubehag, vekkja oss, trøysta oss. Forsking viser at kunst lyser opp hjernen vår, anten me vil eller ei.
Her for litt sidan var eg i den «dritleie perioden» som eg skreiv om i førre spalta. Eg trykte kvilelaust rundt i nyhende- og biletstraumane, og innimellom altfor mange sjølvavspelande reklamesnuttar, fann eg redninga: Instagram-kontoen Art for breakfast, eller Kunst til frukost, om du vil. Eit neonskilt lyste mot meg, eller ei setning i hastig og glødande løkkeskrift, fylt av edelgassen neon:
«The Soul will Always Do What it needs to do»[1]
Nei, det er faktisk feil. Det var ikkje denne vakre setninga eg såg fyrst: Det var eit bilete av kunstnaren i arbeid i atelieret sitt, naken, og på lerretet bakom henne stod det liksom krota ned med store, tynne, raude og ikkje akkurat sirlege blokkbokstavar:
«THE DAY ALWAYS MAKES
ME WANT TO SHIT
THIS IS MY FIRST
I LOVE YOU»
Dei siste tre orda stod i blått. Utsegna resonnerte for meg. «Kva pokker?!» tenkjer du sikkert, særleg dersom du er ei av desse indignerte stemmene. Dette kunstverket trefte meg med den direkte stilen sin, rett fram og fylt av realitetar. (I underhaldningsfilmen går heltane aldri på dass, men det heng vel saman med det låge matinntaket i dei same filmane.) I dette kunstverket var det back to basics. Dersom ein tek med alt det som ligg bak eit slikt verk; kunnskapane, perspektiva, referansane, kunsthistoria og erfaringane til kunstnaren, finst det heilt sikkert andre tolkingar òg. Men midt oppi uløyselege problem, kvardagstralt og draumar som liksom aldri vert nådd, var det godt å skrella livet ned til to ting: Skit, og ei forsikring om at ein har nokon ein er glad i.
«Dette var då ein helsikes tirade», tenkjer du kanskje no. «Like full av skit som den der kunsten». Det kan du tolka det som. Eller du kan lesa det som ei terskelsenking og eit forsøk på å seia noko om at desse kunstgreiene gjer noko for oss. Anten du vert avstengd eller opna opp av kunst, så er det ein kime du kan ta tak i for å læra noko om deg sjølv, om andre menneske, eller om verda rundt deg. Kanskje vert du så forbanna, eller inspirert, at løysinga på alle problema dine brått står framfor deg. Kan henda det er kunst sjela di treng å gjera for å verta kvitt skiten.
[1] Kunstnaren heiter Tracey Emin (Storbritannia, f. 1963)
